Postsovet ölkələri — həmçinin keçmiş SSRİ kimi də tanınan [1] Sovet İttifaqına daxil olmuş 15 dövlətdir.
Rusiya Soyuq müharibədən sonra SSRİ-nin beynəlxalq səviyyədə tanınmış əsas de-fakto varisidir; Ukrayna isə qanunla həm Ukrayna SSR-in, həm də Sovet İttifaqının keçmiş sovet mülkləri üzərində mübahisəli qalan varisi olduğunu bəyan etmişdir. [2] [3] [4]
Üç Baltikyanı dövlət olan Estoniya, Latviya və Litva 1990-cı ilin mart və may ayları arasında müstəqilliklərini bərpa etdiklərini elan edərək SSRİ-dən ayrılan ilk dövlətlər oldular və 1940-cı ildə Sovet İttifaqına ilhaq edilməzdən əvvəl mövcud olan orijinal dövlətlərin davamlılığını iddia etdilər. [5] [6] Qalan 12 respublikanın hamısı sonradan ayrıldı, onların hamısı Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB), əksəriyyəti isə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) qoşuldu. Bunun əksinə olaraq, Baltikyanı ölkələr diqqəti Avropa İttifaqına (Aİ) və NATO-ya üzv olmağa yönəldirdilər. [7] Aİ rəsmiləri Aİ və postsovet ölkələri arasında Assosiasiya Sazişlərinin vacibliyini vurğuladılar. [8] [9]
Keçmiş SSRİ ərazisində müxtəlif dərəcədə tanınması mübahisəli olan bir neçə dövlət mövcuddur: Şərqi Moldovada Dnestryanı, Gürcüstanın şimalında Abxaziya və Cənubi Osetiya və Azərbaycanın cənub-qərbində Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasından başqa bu tanınmamış dövlətlərin hamısı Rusiyanın silahlı dəstəyindən və maliyyə yardımından asılıdır. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası Ermənistana de-fakto səviyyədə inteqrasiya olunub və o, Rusiya ilə də sıx əməkdaşlıq edir.
Böyük ölçüdə tanınmamış Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Krım 2014-cü ilin martında bir həftə müstəqillik iddiası irəli sürdü [10] və Ukraynanın şərqindəki tanınmamış Rusiyanın nəzarətində olan Donetsk Xalq Respublikası və Luqansk Xalq Respublikası Rusiya ilhaqından əvvəl 2014-cü ildən 2022-ci ilə qədər müstəqillik iddiasında idi.
15 dövlət dörd subregiona bölünə bilər. Hal-hazırda beynəlxalq səviyyədə tanınmayan bir neçə faktiki müstəqil dövlətlər bu siyahıya daxil edilməyib (aşağıda oxuyun: Separatçı münaqişələr).
Subregion | Ölkə | Rəmzlər | Paytaxt | İdarə forması | Müstəqillik | Ərazi [11] | Əhali | Etnik çoxluq, faizlə | Əhalinin sıxlığı | Qeydlər | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Gerb | Bayraq | km2 | mi2 | 1989 | indi | nəfər/km2 | nəfər/mi2 | ||||||||
Mərkəzi Asiya | Qazaxıstan (Qazaxıstan Respublikası) |
Astana | Unitar dominant partiyalı prezidentli respublika | 16 dekabr 1991 | 2,724,900 | 1,052,090 | 19,824,172 | 39.7% | 69.6% | 7 | 18 | [12] [13] | |||
Qırğızıstan (Qırğızıstan Respublikası) |
Bişkek | Unitar prezidentli respublika | 31 avqust 1991 | 199,945 | 77,199 | 6,663,000 | 52.4% | 73.8% | 33 | 85 | [14] [15] | ||||
Tacikistan (Tacikistan Respublikası) |
Düşənbə | Diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 9 sentyabr 1991 | 143,100 | 55,251 | 9,506,000 | 62.3% | 84.3% | 64 | 166 | [16] [17] | ||||
Türkmənistan (Türkmənistan Respublikası) |
Aşqabad | İrsi diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 27 oktyabr 1991 | 491,210 | 189,657 | 6,431,000 | 72.0% | 85.6% | 11 | 28 | [18] [19] | ||||
Özbəkistan (Özbəkistan Respublikası) |
Daşkənd | Unitar prezidentli respublika | 31 avqust 1991 | 444,103 | 171,469 | 36,130,158 | 71.4% | 84.4% | 76 | 197 | [16] [20] | ||||
Ümumilikdə Mərkəzi Asiya | 4,003,258 | 1,545,667 | 76,350,229 | 59.6% | 79.5% | 38.2 | 99 | ||||||||
Şərqi Avropa |
Belarus (Belarus Respublikası) |
Minsk | Diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 25 avqust 1991 | 207,600 | 80,155 | 9,255,524 | 77.9% | 84.9% | 46 | 119 | [21] [22] | |||
Moldova (Moldova Respublikası) |
Chișinău | Unitar parlamentli respublika | 27 avqust 1991 | 33,843 | 13,067 | 2,597,100 | 64.5% | 75.1% | 79 | 205 | [23] [24] | ||||
Rusiya (Rusiya Federasiyası) |
Moskva | Diktatorluq altında federal yarı prezidentli respublika | 12 dekabr 1991 | 17,098,242 | 6,601,668 | 146,171,015 | 81.5% | 77.7% | 9 | 23 | [25] [26] [27] [28] | ||||
Ukrayna | Kyev | Unitar yarı prezidentli respublika | 24 avqust 1991 | 603,700 | 233,090 | 41,383,182 | 72.7% | 77.5% | 72 | 186 | [29] [30] | ||||
Ümumilikdə Şərqi Avropa | 17,943,385 | 6,927,980 | 199,500,942 | 74.2% | 78.8% | 51.5 | 133 | ||||||||
Baltikyanı | Estoniya (Estoniya Respublikası) |
Tallin | Unitar parlamentli respublika | 8 may 1990 | 45,339 | 17,505 | 1,331,796 | 61.5% | 69.4% | 29 | 75 | [31] [32] | |||
Latviya (Latviya Respublikası) |
Riqa | Unitar parlamentli respublika | 4 may 1990 | 64,562 | 24,928 | 1,882,200 | 52.0% | 63.0% | 30 | 78 | [16] [33] | ||||
Litva (Litva Respublikası) |
Vilnus | Unitar yarı prezidentli respublika | 11 mart 1990 | 65,300 | 25,212 | 2,859,718 | 79.6% | 84.6% | 43 | 111 | [16] [34] | ||||
Ümumilikdə Baltikyanı | 175,201 | 67,645 | 5,998,274 | 64.4% | 72.0% | 34 | 88 | ||||||||
Cənubi Qafqaz | Ermənistan (Ermənistan Respublikası) |
İrəvan | Unitar parlamentli respublika | 23 sentyabr 1991 | 29,743 | 11,484 | 2,976,800 | 93.3% | 98.1% | 100 | 259 | [35] [36] | |||
Azərbaycan (Azərbaycan Respublikası) |
Bakı | İrsi diktatorluq altında unitar yarı prezidentli respublika | 30 avqust 1991 | 86,600 | 33,436 | 10,127,145 | 82.7% | 91.6% | 115 | 298 | [37] [38] | ||||
Gürcüstan (Gürcüstan Respublikası) |
Tbilisi | Unitar parlamentli respublika | 9 aprel 1991 | 69,700 | 26,911 | 3,688,600 | 70.1% | 86.8% | 53 | 137 | [16] [39] | ||||
Ümumilikdə Cənubi Qafqaz | 186,043 | 71,832 | 16,831,069 | 82.0% | 92.2% | 89.3 | 231 | ||||||||
Ümumilikdə keçmiş SSRİ | 22,307,815 | 8,613,096 | 296,582,638 | 50.6% | 44.5% | 9 | 23 | [40] |
Postsovet ölkələri — həmçinin keçmiş SSRİ kimi də tanınan [1] Sovet İttifaqına daxil olmuş 15 dövlətdir.
Rusiya Soyuq müharibədən sonra SSRİ-nin beynəlxalq səviyyədə tanınmış əsas de-fakto varisidir; Ukrayna isə qanunla həm Ukrayna SSR-in, həm də Sovet İttifaqının keçmiş sovet mülkləri üzərində mübahisəli qalan varisi olduğunu bəyan etmişdir. [2] [3] [4]
Üç Baltikyanı dövlət olan Estoniya, Latviya və Litva 1990-cı ilin mart və may ayları arasında müstəqilliklərini bərpa etdiklərini elan edərək SSRİ-dən ayrılan ilk dövlətlər oldular və 1940-cı ildə Sovet İttifaqına ilhaq edilməzdən əvvəl mövcud olan orijinal dövlətlərin davamlılığını iddia etdilər. [5] [6] Qalan 12 respublikanın hamısı sonradan ayrıldı, onların hamısı Müstəqil Dövlətlər Birliyinə (MDB), əksəriyyəti isə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) qoşuldu. Bunun əksinə olaraq, Baltikyanı ölkələr diqqəti Avropa İttifaqına (Aİ) və NATO-ya üzv olmağa yönəldirdilər. [7] Aİ rəsmiləri Aİ və postsovet ölkələri arasında Assosiasiya Sazişlərinin vacibliyini vurğuladılar. [8] [9]
Keçmiş SSRİ ərazisində müxtəlif dərəcədə tanınması mübahisəli olan bir neçə dövlət mövcuddur: Şərqi Moldovada Dnestryanı, Gürcüstanın şimalında Abxaziya və Cənubi Osetiya və Azərbaycanın cənub-qərbində Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasından başqa bu tanınmamış dövlətlərin hamısı Rusiyanın silahlı dəstəyindən və maliyyə yardımından asılıdır. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası Ermənistana de-fakto səviyyədə inteqrasiya olunub və o, Rusiya ilə də sıx əməkdaşlıq edir.
Böyük ölçüdə tanınmamış Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Krım 2014-cü ilin martında bir həftə müstəqillik iddiası irəli sürdü [10] və Ukraynanın şərqindəki tanınmamış Rusiyanın nəzarətində olan Donetsk Xalq Respublikası və Luqansk Xalq Respublikası Rusiya ilhaqından əvvəl 2014-cü ildən 2022-ci ilə qədər müstəqillik iddiasında idi.
15 dövlət dörd subregiona bölünə bilər. Hal-hazırda beynəlxalq səviyyədə tanınmayan bir neçə faktiki müstəqil dövlətlər bu siyahıya daxil edilməyib (aşağıda oxuyun: Separatçı münaqişələr).
Subregion | Ölkə | Rəmzlər | Paytaxt | İdarə forması | Müstəqillik | Ərazi [11] | Əhali | Etnik çoxluq, faizlə | Əhalinin sıxlığı | Qeydlər | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Gerb | Bayraq | km2 | mi2 | 1989 | indi | nəfər/km2 | nəfər/mi2 | ||||||||
Mərkəzi Asiya | Qazaxıstan (Qazaxıstan Respublikası) |
Astana | Unitar dominant partiyalı prezidentli respublika | 16 dekabr 1991 | 2,724,900 | 1,052,090 | 19,824,172 | 39.7% | 69.6% | 7 | 18 | [12] [13] | |||
Qırğızıstan (Qırğızıstan Respublikası) |
Bişkek | Unitar prezidentli respublika | 31 avqust 1991 | 199,945 | 77,199 | 6,663,000 | 52.4% | 73.8% | 33 | 85 | [14] [15] | ||||
Tacikistan (Tacikistan Respublikası) |
Düşənbə | Diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 9 sentyabr 1991 | 143,100 | 55,251 | 9,506,000 | 62.3% | 84.3% | 64 | 166 | [16] [17] | ||||
Türkmənistan (Türkmənistan Respublikası) |
Aşqabad | İrsi diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 27 oktyabr 1991 | 491,210 | 189,657 | 6,431,000 | 72.0% | 85.6% | 11 | 28 | [18] [19] | ||||
Özbəkistan (Özbəkistan Respublikası) |
Daşkənd | Unitar prezidentli respublika | 31 avqust 1991 | 444,103 | 171,469 | 36,130,158 | 71.4% | 84.4% | 76 | 197 | [16] [20] | ||||
Ümumilikdə Mərkəzi Asiya | 4,003,258 | 1,545,667 | 76,350,229 | 59.6% | 79.5% | 38.2 | 99 | ||||||||
Şərqi Avropa |
Belarus (Belarus Respublikası) |
Minsk | Diktatorluq altında unitar prezidentli respublika | 25 avqust 1991 | 207,600 | 80,155 | 9,255,524 | 77.9% | 84.9% | 46 | 119 | [21] [22] | |||
Moldova (Moldova Respublikası) |
Chișinău | Unitar parlamentli respublika | 27 avqust 1991 | 33,843 | 13,067 | 2,597,100 | 64.5% | 75.1% | 79 | 205 | [23] [24] | ||||
Rusiya (Rusiya Federasiyası) |
Moskva | Diktatorluq altında federal yarı prezidentli respublika | 12 dekabr 1991 | 17,098,242 | 6,601,668 | 146,171,015 | 81.5% | 77.7% | 9 | 23 | [25] [26] [27] [28] | ||||
Ukrayna | Kyev | Unitar yarı prezidentli respublika | 24 avqust 1991 | 603,700 | 233,090 | 41,383,182 | 72.7% | 77.5% | 72 | 186 | [29] [30] | ||||
Ümumilikdə Şərqi Avropa | 17,943,385 | 6,927,980 | 199,500,942 | 74.2% | 78.8% | 51.5 | 133 | ||||||||
Baltikyanı | Estoniya (Estoniya Respublikası) |
Tallin | Unitar parlamentli respublika | 8 may 1990 | 45,339 | 17,505 | 1,331,796 | 61.5% | 69.4% | 29 | 75 | [31] [32] | |||
Latviya (Latviya Respublikası) |
Riqa | Unitar parlamentli respublika | 4 may 1990 | 64,562 | 24,928 | 1,882,200 | 52.0% | 63.0% | 30 | 78 | [16] [33] | ||||
Litva (Litva Respublikası) |
Vilnus | Unitar yarı prezidentli respublika | 11 mart 1990 | 65,300 | 25,212 | 2,859,718 | 79.6% | 84.6% | 43 | 111 | [16] [34] | ||||
Ümumilikdə Baltikyanı | 175,201 | 67,645 | 5,998,274 | 64.4% | 72.0% | 34 | 88 | ||||||||
Cənubi Qafqaz | Ermənistan (Ermənistan Respublikası) |
İrəvan | Unitar parlamentli respublika | 23 sentyabr 1991 | 29,743 | 11,484 | 2,976,800 | 93.3% | 98.1% | 100 | 259 | [35] [36] | |||
Azərbaycan (Azərbaycan Respublikası) |
Bakı | İrsi diktatorluq altında unitar yarı prezidentli respublika | 30 avqust 1991 | 86,600 | 33,436 | 10,127,145 | 82.7% | 91.6% | 115 | 298 | [37] [38] | ||||
Gürcüstan (Gürcüstan Respublikası) |
Tbilisi | Unitar parlamentli respublika | 9 aprel 1991 | 69,700 | 26,911 | 3,688,600 | 70.1% | 86.8% | 53 | 137 | [16] [39] | ||||
Ümumilikdə Cənubi Qafqaz | 186,043 | 71,832 | 16,831,069 | 82.0% | 92.2% | 89.3 | 231 | ||||||||
Ümumilikdə keçmiş SSRİ | 22,307,815 | 8,613,096 | 296,582,638 | 50.6% | 44.5% | 9 | 23 | [40] |